Menselijk gedrag en de drie breinen

Wellicht denken wij allemaal dat we over slechts één brein beschikken, één verstand. Maar wat zou je ervan denken als we nu plots over drie breinen blijken te beschikken? Drie autonome breinen, elk met zijn eigen functies en mogelijkheden, maar toch ook onderling met elkaar verbonden.

Tot deze conclusie kwam in de jaren 50 de onderzoeker, fysicus en neurowetenschapper Paul MacLean. Hij ontwikkelde de theorie van het "drie-enige brein" ("tri-une brain"). Deze theorie heeft tot midden de jaren 80 een belangrijke rol gespeeld in de manier waarop wetenschappers over het menselijke brein dachten. Door de nieuwe technologische ontwikkelingen (computers, scanners, ...) vanaf eind jaren 80 is de kennis van de menselijke hersenen sterk vooruit gegaan, waardoor o.a. de theorie van het drie-enige brein onder het stof kwam.

Toch wordt de theorie van MacLean nog zeer veel gebruikt om menselijk gedrag op een eenvoudige manier te verklaren, en om mensen op een simpele manier uit te leggen hoe ze hun gedrag kunnen wijzigen. Ook wordt de theorie nog veel aangehaald in trainingen en opleidingen in bedrijven. Daarom deze artikelenreeks over ons drie-enig brein, en wat we ermee kunnen doen om in ons eigen leven of dat van anderen, misschien wat verandering te brengen.

Hoe werkt het drie-enige brein?

In de loop van de evolutie zijn er drie breinen ontstaan, gaande van zeer primitief tot uiterst complex. Zie figuur 1.

Figuur 1: Het drie-enige brein van Paul MacLean

1. Het reptielenbrein ("reptillium")

Dit is het oudste deel van ons brein. Het reptielenbrein is verantwoordelijk voor het automatisch regelen van onze ademhaling, bloedsomloop, hartslag, temperatuurregeling. Daarnaast zitten hier ook onze overlevingsinstincten (voeding), en onze voortplantingsdrang (seksueel gedrag). Met andere woorden onze meest primitieve levensfuncties die noodzakelijk zijn voor ons eigen voortbestaan en het voortbestaan van de menselijke soort.

Woede

Gedrag dat kan in verband gebracht worden met het reptielenbrein is: agressie, dominantie, paringsdrift, bezetenheid, woede, razernij, dwangmatigheid, aanbidding, angst, hebzucht. Het wilde beest in ons dat er enkel op gericht is te overleven en voort te planten. Het reptielenbrein denkt niet na en het onthoudt ook niet. Het reageert gewoon primitief op externe prikkels. In situaties zoals oorlog, voedselrellen, grote schaarste, zien we mensen vaak veranderen van vredelievende, liefhebbende vaders en moeders, tot verschrikkelijke moordende vechtmachines. Denken we maar aan volkerenmoorden zoals in Rwanda, Bosnië en Cambodja.

2. Het limbisch brein

Het limbisch brein omvat alles wat met emoties en affectieve toestanden te maken heeft. Het limbisch brein zorgt ervoor dat we plezier beleven aan voeding, aan seks. Hier zitten ook alle positieve gevoelens zoals liefde, genegenheid, maar ook negatieve zoals angst en verdriet. Het limbisch systeem zorgt ervoor dat we gebeurtenissen onthouden, zodat we ze kunnen herhalen of vermijden. Plezierige dingen willen we graag herhalen (eten, seks, knuffelen, lachen, ...) terwijl we onplezierige zaken willen vermijden: pijn, verdriet, angst, ...

Liefde

Toch is het limbisch brein er vaak voor verantwoordelijk dat we irrationele dingen doen. Dingen die we met ons normaal logisch verstand nooit zouden doen. Koopwoede, overspel, schransen tot we er ziek van worden, alcohol drinken tot we op onze benen niet meer kunnen staan, enz. Iedereen kent de uitdrukking voor de op seks beluste overspelige man: "zijn verstand zit tussen zijn benen".

3. De neocortex

Het laatste toegevoegde deel van ons verstand is wat we kennen als onze eigenlijke hersenen. Deze zorgen voor het opdoen van kennis, het leervermogen, het gebruiken van een taal, het analyseren en oplossen van problemen, creativiteit, logisch denken, enz. Ook morele waarden en normen bevinden zich hier. Het feit dat je dit artikel leest en begrijpt, heb je te danken aan de neocortex.

Studeren

De onderlinge samenhang

We denken allemaal van onszelf dat we slimme en nadenkende mensen zijn, die geen domme beslissingen nemen, omdat we altijd goed nadenken. Toch worden de meeste beslissingen getroffen op basis van emoties. Ons reptielenbrein, maar vooral ons emotioneel brein heeft immers sterk de neiging om ons denkend brein te overheersen. En in situaties waar overleving aan de orde is, neemt het reptielenbrein het helemaal over, gelukkig maar. Stel je voor dat je aangevallen wordt door een wild dier, of dat je plots langs alle kanten beschoten wordt door vijandige soldaten, dan is je eerste reactie vluchten of vechten. Je gaat niet eerst even staan nadenken wat je zal doen. Pas wanneer het eerste gevaar geweken is, ga je nadenken hoe je je eruit kan redden.

Toch zien we vaak bij onszelf en bij anderen dat we belangrijke vaak onherroepelijke beslissingen nemen tijdens momenten van grote vreugde of grote woede. De aankoop van iets dat we niet nodig hebben, of het kapot slaan van iets dat we maar al te zeer nodig hebben. Erger nog: het slaan of mishandelen van geliefden bij een uitslaande ruzie. Allemaal zaken waarbij ons reptielenbrein en ons limbisch systeem de overhand hebben op ons denkend verstand. Zaken waar we achteraf verschrikkelijk veel spijt van hebben. Enkele vraagjes:

Waarom rijden we te hard met de wagen, wetende dat het gevaarlijk is?
Waarom roken we, wetende dat het ongezond is?
Waarom eten we teveel, wetende dat overgewicht slecht is?
Waarom drinken we teveel alcohol, ...?
Waarom bewegen we te weinig, ...?
Waarom gebruiken we drugs, ...?
Waarom voeren we oorlog, wetende dat vrede zoveel leuker is?
Waarom blijven we ons klimaat om zeep helpen, wetende wat de oorzaak is en wetende wat we eraan kunnen of moeten doen?

Herken je dit gedrag? Wil je er meer van weten? Lees dan zeker ook het volgend artikel in deze reeks.

Laatste aanpassing op Sunday, December 3, 2017 om 12:59u